Phản biện về dự án bauxite vẫn còn nguyên giá trị
PV: - Thời điểm này, dư luận đang đặc biệt quan tâm tới vấn đề khai thác bauxite ở Tây Nguyên do lo ngại về hiệu quả kinh tế, cùng với tác động về mặt môi trường. Được biết, VUSTA đã từng đưa ra báo cáo phản biện về vấn đề này, vậy tính tới thời điểm này, đánh giá của VUSTA đã được tiếp thu tới mức độ nào, kết quả ra sao? Có khi nào ông nuối tiếc rằng, giá như nhận định của các nhà khoa học được quan tâm nhiều hơn thì vấn đề bauxite đã không rơi vào tình huống: "rút thì dở mà tiếp tục thì lo" như hiện nay không?
 |
| TS Trần Việt Hùng: Không đặt vấn đề thỏa hiệp trong tư vấn, phản biện |
TS Trần Việt Hùng: - Theo yêu cầu của Văn phòng Trung ương Đảng đề nghị Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) góp ý kiến, đánh giá về "Quy hoạch phân vùng, thăm dò, khai thác, chế biến, sử dụng bauxite giai đoạn 2007-2015 có xét đến năm 2025", tháng 4 năm 2009 VUSTA đã gửi Văn phòng bản "Báo cáo các vấn đề xung quanh việc triển khai Dự án bauxite ở Tây Nguyên".Đây là sản phẩm trí tuệ, tâm huyết của các nhà khoa học hàng đầu Việt Nam trong lĩnh vực địa chất, kinh tế, xã hội, khai thác, chế biến bauxite và môi trường của VUSTA đối với một Dự án khai thác và chế biến khoáng sản lớn của đất nước.
Mặc dù thời gian nghiên cứu, thẩm định ngắn (hơn một tháng) lại không thể có được các số liệu đầu vào sâu và đầy đủ như mong muốn nhưng nhận xét về Dự án của các nhà khoa học VUSTA đưa ra cách đây gần 4 năm, theo tôi, cho đến nay vẫn còn nguyên giá trị.
Khi đó, trong phản biện của mình, VUSTA đã đưa ra cảnh báo, dự án có hiệu quả kinh tế rất thấp, hiệu quả tài nguyên không cao; Nguy cơ thua lỗ tài chính nặng nề ở các dự án đang bước đầu được triển khai và sẽ là gánh nặng lớn cho ngân sách quốc gia về sau này; Không tạo được nhiều công ăn việc làm cho người dân địa phương, đặc biệt đối với cộng đồng các dân tộc thiểu số tại chỗ; Chưa có lời giải thích đáng cho các vấn đề về cơ sở hạ tầng như đường sắt, đường ô tô, điện.
Đặc biệt khi Chính phủ phải bỏ tiền ra xây dựng tuyến đường sắt không có hiệu quả cao về mặt kinh tế - xã hội; Công nghệ chưa rõ ràng và có thể lặp lại những hậu quả không mong muốn như đã từng xảy ra với các nhà máy xi măng lò đứng, mía đường; Nguy cơ ô nhiễm môi trường, ô nhiễm nguồn nước cao;...
Sau này, VUSTA không có điều kiện để tiếp tục theo dõi sự tiến triển của Dự án này, nhưng tôi cho rằng thực tế luôn là nhà phản biện, là người thầy lớn nhất của chúng ta.
PV: - Thưa ông, VUSTA đã từng tham gia phản biện rất nhiều dự án lớn của đất nước như: đường sắt cao tốc, thủy điện Sơn La, điện hạt nhân Ninh Thuận... Theo ông, hoạt động phản biện nào đạt được hiệu quả cao nhất và vì sao?
TS Trần Việt Hùng: - Tôi cho rằng hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội được coi là có hiệu quả khi đạt các yếu tố sau:
Thu hút được các nhà khoa học hàng đầu trong các lĩnh vực liên quan đến đối tượng tư vấn, phản biện tham gia;
Các ý kiến tư vấn, phản biện được lý giải khoa học, có tính thực tiễn, tính khả thi và sức thuyết phục cao, đạt được sự đồng thuận cao trong giới khoa học công nghệ;
Được Đảng, Nhà nước, cơ quan hoạch định chính sách hoặc chủ đầu tư các dự án được tư vấn, phản biện chấp nhận, áp dụng;
Được thực tế chứng minh các ý kiến tư vấn, phản biện là đúng, đóng góp hiệu quả cho sự phát triển của đất nước;
Được xã hội quan tâm và đánh giá cao.
Với những tiêu chí trên, tôi cho rằng ý kiến đóng góp tư vấn, phản biện xã hội của các nhà khoa học cho các dự án như đường sắt cao tốc,Thuỷ điện Sơn La... đã đạt hiệu quả cao.
Không có thỏa hiệp trong phản biện
PV: - "Sự thật mất lòng", "lời nói thật khó nghe"..., đặc biệt khi lời nói thật ấy lại động chạm đến nhiều quyền lợi rất lớn về kinh tế. Kinh nghiệm của ông thế nào về việc ứng xử ra sao để lời nói thật được nghe? Và trong trường hợp phải thỏa hiệp thì giới hạn là gì?
TS Trần Việt Hùng: - Nói thật chưa chắc đã nói đúng, nói trúng. Cùng là cảm nhận thật, người thính tai có thể nghe thấy tiếng xe lửa chạy cách vài cây số nhưng với người điếc thì xe lửa đi qua cũng không nghe thấy tiếng còi. Hoạt động tư vấn, phản biện đặc biệt là tư vấn, phản biện của đội ngũ trí thức khoa học công nghệ đòi hỏi đầu tiên phải là độc lập, khách quan, khoa học, trung thực. Đây là hoạt động xã hội phi lợi nhuận vì vậy không mang tính áp đặt, mà chỉ thuyết phục thông qua các luận cứ khoa học và chứng cứ thực tiễn. Do đó, trong hoạt động tư vấn, phản biện VUSTA không đặt vấn đề thỏa hiệp.
PV: - Ở một góc độ khác, nhà khoa học thì rất khó chịu thỏa hiệp. Liên hiệp hội đã phải làm thế nào để thuyết phục họ? Và khi lời nói thật không được nghe, hoặc được nghe rất ít thì làm thế nào để họ vẫn tâm huyết với những dự án phản biện khác?
TS Trần Việt Hùng:- Như trên tôi đã nói, VUSTA không đặt vấn đề thoả hiệp trong hoạt động tư vấn, phản biện của tổ chức mình. Để các nhà khoa học tâm huyết với những dự án tư vấn, phản biện của VUSTA, chúng tôi luôn trân trọng các ý kiến đóng góp của các nhà khoa học và cố gắng truyền tải một cách đầy đủ nhất, trung thực nhất đến nơi có thẩm quyền giải quyết.
PV: - Theo ông, có vùng cấm nào không cho phép trí thức phản biện không? Dù không công khai nhưng nếu trí thức muốn đóng góp cho đất nước thì có thể thông qua VUSTA theo cách như thế nào?
TS Trần Việt Hùng: - Vùng cấm nguy hiểm nhất là vùng không có tri thức. Hoạt động tư vấn, phản biện, giám định xã hội của VUSTA là hoạt động minh bạch, dân chủ, công khai.Tuy nhiên, nhiều khi muốn sinh ra con gà thì phải bảo vệ cho quả trứng không vỡ. Mọi trí thức khoa học công nghệ muốn đóng góp cho đất nước đều có thể tham gia vào các hoạt động của VUSTA.
Xin trân trọng cảm ơn Tiến sĩ!
Bích Ngọc, nguồn: www.baodatviet.vn